Prins van Perzië: Wie wordt de volgende Opperste Leider van Iran? — Mojtaba Khamenei en zijn kinderen op Quds Day 2018. Foto: Tasnim News Agency, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons

Schaduwheerser, miljardair en beschermer van de Opperste Leider van Iran – dat zijn enkele titels van Mojtaba Khamenei. Khamenei lijkt tegelijkertijd een militante conservatief, een pragmatische intellectueel, een kandidaat voor het ambt van Opperste Leider en een kandidaat voor het presidentschap.

Deze week, na de aanval van de Israëlische luchtmacht op Iran, bereikte de discussie over hem de Amerikaanse kusten. In een analyse in de New York Times schreef oud-journalist Steven Erlanger over een dreigende opvolgingsstrijd in Teheran, waarbij hij opmerkte dat de 85-jarige Opperste Leider Ayatollah Ali Khamenei mogelijk ernstig ziek is.

Er heerst onrust binnen het Iraanse klerikale establishment, waarbij velen er steeds vaker van uitgaan dat de op één na oudste zoon van de leider, de 55-jarige Mojtaba, ooit zijn opvolger zou kunnen worden.

Arabische media beweerden onlangs dat Iran na de Israëlische aanval twee opties heeft: een diplomatieke regeling met het Westen of een race naar kernwapens die zou kunnen leiden tot een grootschalige regionale confrontatie. De voorstanders van diplomatie vestigen hun hoop op Mojtaba, die zij zien als een potentiële “architect van verandering”.

Sleutelfactor: de Revolutionaire Garde

“Mojtaba’s gestage opmars heeft hem invloed gegeven binnen het regime,” schreef de Libanese journalist Nadim Koteish in een artikel in de pan-Arabische krant Asharq Al-Awsat, die in handen is van de Saoedi’s en in Londen is gevestigd.

“Hij staat bekend om zijn nauwe banden met de Revolutionaire Garde en om zijn strategische invloed achter de schermen, evenals zijn betrokkenheid bij het beheer van het enorme fortuin van Iran, dat naar schatting tussen de $100 miljard en $200 miljard bedraagt onder controle van zijn vader.”

Een analist uit de Perzische Golf schatte Mojtaba’s persoonlijke vermogen op ongeveer 3 miljard dollar, waarvan het grootste deel is ondergebracht bij banken in het Verenigd Koninkrijk en andere landen.

Koteish benadrukte: “Mojtaba’s absolute loyaliteit aan de ideologische kern van het regime gaat gepaard met een pragmatisch begrip van de geopolitieke realiteit. Zijn rol is belangrijker geworden na het overlijden van voormalig president Ebrahim Raisi met de inauguratie van de huidige president Masoud Pezeshkian, en hij volgt de tekenen van verandering die Pezeshkian met zich meebrengt.”

Het plotselinge overlijden van Raisi, die afgelopen mei omkwam bij een helikopterongeluk, was niet de enige ontwikkeling waarvan Mojtaba profiteerde. De moord op Qassem Soleimani, de commandant van de Quds Force van de Revolutionaire Garde, in 2020 schakelde een belangrijke rivaal uit.

Beide mannen waren prominente kandidaten om Khamenei senior op te volgen, met Raisi met uitgebreide ervaring en een hogere religieuze status, terwijl Soleimani tijdens zijn leven een symbool was geworden en door Khamenei bijna als een geadopteerde zoon werd beschouwd.

Koteish somt de voordelen van Mojtaba op: “Zijn invloed binnen de Revolutionaire Garde maakt hem tot een stabiliserende figuur die zijn onderhandelingspositie versterkt wanneer hij besluit om interne en regionale onderhandelingen te voeren. Zijn nauwe banden met hooggeplaatste militairen en veiligheidsfunctionarissen geven hem geloofwaardigheid en verzekeren hem van de steun van de gretige Iraanse basis tijdens een mogelijke overgang.”

“Als zoon van de opperste leider wordt hij gezien als een symbool van de ideologische continuïteit van het revolutionaire regime, wat hem mogelijk een unieke autoriteit geeft om hervormingen door te voeren om het systeem aan te passen en in stand te houden.

“Bovendien wordt hij met zijn 55 jaar gezien als deel van een jongere generatie in een vergrijzend regime, wat hem in theorie flexibiliteit en begrip geeft voor de interne beperkingen in Iran en de impact van internationaal isolement. Dit zou hem kunnen helpen de steun te winnen van een jongere generatie die gefrustreerd is door de stagnatie in Iran.

Velen in Iran zijn echter principieel tegen elke suggestie van een erfelijke monarchie, vooral als het leiderschap van vader op zoon overgaat. Mojtaba wordt gezien als onlosmakelijk verbonden met de heersende elite en zijn imago wordt gekenmerkt door twijfel of hij echte verandering teweeg kan brengen. Sommigen zien hem als een extremist die net zo toegewijd is aan de vernietiging van Israël als zijn vader.

De strijder die terugkeerde uit de woestijn

Mojtaba werd in 1969 geboren in Mashhad, de op één na grootste stad van Iran, als tweede zoon van een prominente sjiitische geestelijke die later staatshoofd van Iran zou worden en één van zijn vele leraren.

Voor de revolutie tegen het regime van de sjah aan het einde van de jaren 1970 waren Mojtaba en zijn drie broers getuige van de gewelddadige arrestaties van hun vader. Nadat Ayatollah Ruhollah Khomeini aan de macht kwam, verhuisde de familie naar Teheran en hun sociaaleconomische status verbeterde drastisch toen Ali Khamenei op tal van posten werd benoemd, waaronder die van viceminister van Defensie.

Mojtaba groeide op tijdens de brute oorlog tussen Iran en Irak van 1980-1988. Op 19-jarige leeftijd nam hij deel aan de gevechten in de zuidelijke woestijnen van Irak met een Iraans bataljon genaamd Habib ibn Mazaher. De omvang van zijn betrokkenheid bij de gevechten is onduidelijk. Sommige rapporten beschrijven dat hij heldhaftig heeft gevochten, maar deze informatie moet met voorzichtigheid worden behandeld.

Het is echter bekend dat Mojtaba geen speciale privileges genoot omdat hij de zoon was van Khamenei, de toenmalige president van Iran. Hij verbond zich echter met strijders en commandanten die later op hoge posten werden benoemd en vormde een coalitie van politici, geestelijken en officieren van de Revolutionaire Garde.

De meest prominente onder hen was Hossein Taeb, die later aan het hoofd zou staan van de inlichtingendienst van de organisatie. Een andere bondgenoot was Hassan Mohakek, Mojtaba’s bataljonscommandant, die later plaatsvervangend hoofd van de inlichtingendienst werd. Een paar jaar na zijn rekrutering werd Mojtaba door zijn vader teruggeroepen naar Teheran.

Volgens westerse bronnen trouwde Mojtaba twee keer in “tijdelijke huwelijken” – een door Khomeini goedgekeurde praktijk die relaties met een vrouw toestaat zonder een langdurige verbintenis en vaak tegen haar wil.

Later ging Mojtaba een meer politiek strategisch huwelijk aan met de dochter van de toenmalige voorzitter van het parlement, die nu een van de adviseurs van Khamenei senior is. Het koppel reisde verschillende keren naar het Verenigd Koninkrijk voor vruchtbaarheidsbehandelingen en kreeg uiteindelijk twee zonen en een dochter.

Op het eerste gezicht lijkt Mojtaba geen natuurlijke opvolger. Zijn oudere broer Mustafa, 59, heeft de titel van ayatollah, die wordt toegekend aan sjiitische geleerden die gevorderde islamitische studies hebben voltooid.

In tegenstelling tot Mojtaba heeft Mustafa een belangrijke religieuze autoriteit en vocht hij ook in de oorlog tussen Iran en Irak. Ondanks zijn studies in Qom heeft Mojtaba nooit veel religieus gezag verworven en is hij niet superieur aan zijn broer wat betreft zijn politieke ambities.

Toch kampen beiden met een vergelijkbaar probleem. Khomeini sprak zich uit tegen erfelijk leiderschap. Zelfs Ali Khamenei heeft zich ertegen uitgesproken, althans in het openbaar.

Maar als Mojtaba geleidelijk wordt geïntegreerd in het leiderschap en gekozen wordt door de Vergadering van Experts, zou de overgang geaccepteerd kunnen worden. Het is geen toeval dat Mojtaba wordt beschouwd als een hoge ambtenaar in het kantoor van zijn vader. Sinds de benoeming van zijn vader is Mojtaba’s reputatie gestaag gestegen.

Hij is al sinds de jaren 90 betrokken bij politieke en veiligheidszaken. Hij wordt omringd door veteranen uit de oorlog tussen Iran en Irak die veiligheidsposities bekleden. Deze kring wordt ervan verdacht de uitslag van verkiezingen in Iran te beïnvloeden. Zijn invloed in de geheime dienst van de Revolutionaire Garde en in de Basij-militie, die verantwoordelijk is voor het onderdrukken van protesten, is algemeen bekend.

Deze connecties hebben hem echter tot een controversieel figuur gemaakt – een potentiële toppoliticus, maar iemand die door zowel de Iraanse oppositie als sommige mainstream politici diep wordt verafschuwd.

De poppenspeler

Een uitgelekte Britse memo aan het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, gepubliceerd via WikiLeaks, beschrijft hem als volgt: “De zoon van Opperste Leider Ali Khamenei wordt gezien als een machtig figuur en kundig manager binnen het regime, misschien voorbestemd om op zijn minst een deel van het nationale leiderschap te erven.”

Het Amerikaanse ministerie van Financiën heeft sancties opgelegd aan Mojtaba. Deze sancties zijn gericht tegen de generale staf van het Iraanse leger en negen personen die zijn aangesteld door of handelen namens de Iraanse leider.

Kortom, Mojtaba is niet alleen een nationaal politicus, maar ook een invloedrijke regionale figuur die invloed heeft op Arabische hoofdsteden en sjiitische milities die worden gefinancierd en geleid door het netwerk van Soleimani.

Zoals Iran International onlangs meldde, prees brigadegeneraal Amir Ali Hajizadeh, commandant van de Aerospace Forces van de IRGC, tijdens een geheime vergadering van de Revolutionaire Garde Mojtaba’s rol in de financiering van het drone-programma en de ontwikkeling van raketten – hetzelfde netwerk dat naar verluidt vorige week Israël aanviel.

Tijdens deze ontmoeting prees een hoge ambtenaar Mojtaba’s militaire expertise, terwijl Mojtaba van de gelegenheid gebruik maakte om de regering Raisi te bekritiseren voor het “naar een dood einde brengen” van het land.

Het lijkt erop dat Mojtaba’s invloed in Iran zich bijna overal uitstrekt, van het bekleden van mediaposten tot het leiden van universiteiten in de Islamitische Republiek, en hij is zeker betrokken bij beslissingen over regionale conflicten met Israël en de onderhandelingen over het nucleaire project met het Westen.

Maar net als de kroonprins van Saoedi-Arabië, Mohammed bin Salman, zal Mojtaba Khamenei na de dood van zijn vader op de proef worden gesteld wanneer hij ofwel uit de macht wordt gezet – of naar verwachting op de lange termijn het leiderschap van Iran zal overnemen.