Het voorstel van de Amerikaanse president Donald Trump om 1,5 miljoen Palestijnen uit de Gazastrook te hervestigen in Egypte en Jordanië werd door de genoemde landen ronduit afgewezen en beantwoord met verontwaardiging en beschuldigingen van “etnische zuivering”.
Het vluchtelingenprobleem moet in zijn historische context worden gezien. Trump heeft de aandacht gevestigd op de inwoners van Gaza door het aanmoedigen van de voltooiing van een uitwisseling van vluchtelingen die begon in 1948 met de eerste Arabisch-Israëlische oorlog. Arabische vluchtelingen vluchtten van Israël naar de Gazastrook en de gebieden van Judea en Samaria, terwijl duizenden anderen naar Libanon en Syrië gingen.
Het wordt vaak vergeten dat de Joodse vluchtelingen, die vervolgd werden in de Arabische landen waar ze al duizenden jaren woonden, in de tegenovergestelde richting vluchtten. Het aantal vluchtelingen dat van plaats verwisselde bedroeg in totaal 711.000 Arabieren (volgens VN-cijfers) en 650.000 Joden – ongeveer gelijke aantallen. (Nog eens 200.000 Joodse vluchtelingen vluchtten naar het Westen).
De Joden kregen het staatsburgerschap in Israël en het Westen. Ze werden snel hervestigd en zijn niet langer vluchtelingen. Maar de Palestijnse Arabieren bleven stateloos en velen werden in kampen gestopt. Niet alleen werden ze niet hervestigd, ze werden ook een instrument van voortdurende conflicten met Israël.
Twee factoren verhinderden actief dat ze zich konden hervestigen.
De Arabische Liga nam resolutie nr. 1457 aan in 1959, die landen verbiedt om staatsburgerschap te verlenen aan vluchtelingen “om hun assimilatie in hun gastlanden te voorkomen”.
De andere beschermer van de staatloosheid is de VN Hulporganisatie voor Palestijnse Vluchtelingen (UNRWA), die exclusief voor Palestijnen werd opgericht. De hulporganisatie zorgt niet alleen voor gezondheidszorg, voedsel en onderwijs in de vluchtelingenkampen, maar stelt Palestijnen ook in staat om hun vluchtelingenstatus voor onbepaalde tijd door te geven aan toekomstige generaties.
Bevolkingsuitwisseling was de norm na de meeste conflicten van de 20e eeuw. Het principe van bevolkingsuitwisseling en dus hervestiging werd erkend in het internationaal recht, bijvoorbeeld in het Verdrag van Neuilly (1919) en de Conventie van Lausanne (1923). Meer dan een miljoen Grieken uit Klein-Azië en de Kaukasus ruilden van plaats met 400.000 moslims uit Griekenland.
Een grote bevolkingsuitwisseling vond plaats na de verdeling van het Indiase subcontinent in India en Pakistan. In dit geval verlieten 8,5 miljoen hindoes Pakistan voor India en migreerden 6,5 miljoen moslims naar Pakistan. Miljoenen Duitsers en Russen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog uit hun thuisland verdreven en keerden nooit meer terug.
Ironisch genoeg was het de Arabische kant die als eerste het idee van bevolkingsuitwisseling in het Midden-Oosten opperde. In 1949 stelde Nuri Said, die verschillende termijnen als premier van Irak diende, voor om de 160.000 Iraakse Joden te ruilen voor de Arabische vluchtelingen die door de oorlog in Israël waren ontstaan. De toenmalige Israëlische minister van Buitenlandse Zaken, Moshe Sharrett, verwierp aanvankelijk elk verband tussen de twee vluchtelingengroepen. De Israëlische regering beschouwde dit als een zwakke truc om de achtergelaten eigendommen van de Iraakse Joden in beslag te nemen. De toenmalige Britse ambassadeur meldde dat het principe van een bevolkingsuitwisseling in principe aanvaardbaar was voor Israël, maar dat het idee om 100.000 dakloze (Palestijnse) vluchtelingen te ruilen voor 100.000 (Joodse) vluchtelingen die hun eigendommen zouden achterlaten, in Israël werd gezien als pure chantage.
Uiteindelijk zou Irak in maart 1951 de onteigening van bijna de hele Joodse gemeenschap legaliseren. Ongeveer 140.000 Joden vluchtten naar Israël. Slechts 14.000 Palestijnse vluchtelingen arriveerden in Irak. Tegen die tijd had Sharrett al geaccepteerd dat er een verband bestond tussen de vluchtelingengroepen. Tegen 1970 hadden de Arabische landen hun Joden gedeporteerd – van wie de meesten berooid in Israël aankwamen – en hen hun staatsburgerschap en bezittingen afgenomen.
Het goede aan het plan van Trump is dat het een decennialang taboe op hervestiging van Palestijnen doorbreekt en een humanitaire oplossing biedt voor het vluchtelingenprobleem. Het dwingt staten als Egypte en Jordanië ook om een deel van de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor een conflict waarbij ze zelf betrokken waren. Landen als de Verenigde Arabische Emiraten kunnen de financiële last helpen dragen. Uiteindelijk is “bevolkingsuitwisseling” de enige rechtvaardige oplossing.
Israëls vrijgelaten gijzelaars: gemengde gevoelens van vreugde, bitterheid en angst
Laat u niet misleiden door de Palestijnse Autoriteit
De verschrikkelijke zwakte van Israël
