Koude Oorlog keert terug naar het Midden-Oosten

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken was een week geleden in Jeddah voor een ontmoeting met de Saudische kroonprins Mohammad bin Salman (MBS). Er was net een Amerikaans aanbod van 150 miljoen dollar gedaan aan de gebieden in Irak en Syrië die strijden tegen ISIS, de Islamitische Staat. Dit kan worden gezien als een verzoenend uitstapje van de VS naar bondgenoten die we bijna in de steek hadden gelaten in onze gezamenlijke strijd tegen ISIS, en in het bijzonder naar Saoedi-Arabië.

Nu andere actoren de Saoedi’s het hof maken, hebben de Amerikanen zich – enigszins laat – gerealiseerd dat ze het Midden-Oosten niet kunnen vermijden. Ze kunnen hun aandacht niet uitsluitend richten op andere internationale veiligheidsbedreigingen; al deze regionale vijanden zijn nauw met elkaar verweven.

Saoedi-Arabië zover krijgen om zich aan te sluiten bij de Abraham Akkoorden, hoe uitstekend dat ook was, was geen gemakkelijke taak. De Saoedi’s zijn een zeer trots volk en waren ongetwijfeld zeer beledigd toen Joe Biden tijdens de campagne verklaarde: “We gaan ze niet nog meer wapens verkopen. In plaats daarvan zullen we van de Saoedi’s de pariastaat maken die ze verdienen” (verwijzend naar de moord op Washington Post-journalist Jamal Khashoggi). Sindsdien heeft de Amerikaanse regering deze verklaring aanzienlijk ingetrokken en MBS immuniteit tegen vervolging verleend.

In augustus reisde de Amerikaanse president Joe Biden naar de regio, gaf MBS een schouderklopje en riep de Saoedi’s op om hun gasproductie te verhogen. Dit kwam na een bijzonder rampzalige zomer waarin de gasprijzen in de VS de pan uit rezen. En de Saoedi’s wilden niet gezien worden als pompbediende op de grond. Ze reageerden door de levering onmiddellijk te verminderen.

Nu hebben we weer een déjà vu. We hebben de Saoedi’s net gevraagd om meer olie te produceren en ze verlagen de productiviteit met 1 miljoen vaten per dag.

In september 2022 bracht de regering Biden een langverwacht rapport uit, speciaal voor de families van de slachtoffers van de aanslagen op 9/11, waaruit bleek dat een Saoedische diplomaat, Fahad al Thumairy, de “opdracht” had gekregen om samen te werken met een partner, Omar al-Bayoumi, om de kapers te helpen.

Saoedi-Arabië, de hoedster van de twee moskeeën in Mekka en Medina, is een streng gecontroleerde, paternalistische theocratie. Het wordt al heel lang beschouwd als het belangrijkste religieuze centrum voor moslims en heeft een beslissende stem in de OPEC. De Saoedi’s houden er niet van als de vuile was in het openbaar wordt gewassen.

Ze voelen zich ook bedreigd door Iran en hebben nota genomen van de Amerikaanse roekeloze terugtrekking uit Afghanistan, de drastische vermindering van troepen uit Syrië, de fundamentele verschuiving van het Midden-Oosten naar Azië en het over het hoofd zien en negeren van de flagrante mensenrechtensituatie in Iran – afgezien van een paar retorische opmerkingen. Dit alles is te wijten aan de vergeefse pogingen van de VS om de Iraanse nucleaire deal van 2015 nieuw leven in te blazen, die tot op de dag van vandaag doorgaan.

Volgens het in Oslo gevestigde Center for Human Rights in Iran (CHRI) zijn er alleen al in 2023 meer dan 20.000 demonstranten gearresteerd, meer dan 200 mensen opgehangen en 500 mensen op straat doodgeschoten. Het aantal executies in Iran behoort tot de hoogste ter wereld: 583 mensen werden opgehangen in 2022. Volgens een rapport van CHRI van 1 juni lopen 720 studenten en professoren het risico op willekeurige arrestaties, en de Iraanse universiteiten lopen voorop in dit hardhandige optreden.

Natuurlijk zagen de Saoedi’s dit allemaal en vroegen ze zich af waarom er een selectieve ethiek ten opzichte van hen leek te zijn.

Ze waren ook diep teleurgesteld toen er in mei 2019 een Houthi-aanval was op Saudische olievelden en Amerika niets deed.

De Saoedi’s kijken ook over de Perzische Golf en zien een sjiitisch nucleair arsenaal vlak voor hun deur. Ze weten dat Iran een voorraad hoogverrijkt uranium aanlegt op het niveau van 60% en dat het ongeveer 12 dagen duurt om het gevaarlijke niveau van 90% te bereiken. Afgezien van de deal die Beijing in maart sloot, hebben ze zeven eeuwen bittere vijandschap met hun sjiitische rivaal doorstaan en die relatie is nog steeds enigszins ongemakkelijk; maar ze weten ook dat ze een opkomende regionale macht zijn.

Amerika heeft een lange, solide relatie met Saoedi-Arabië, die teruggaat tot 14 februari 1945, toen de ouder wordende president Franklin D. Roosevelt een ontmoeting had met de Saoedische koning Ib. Roosevelt de Saudische koning Ibn Azziz al Saud ontmoette op de destroyer USS Quincy in de Perzische Golf. Wij Amerikanen waren verliefd op onze auto’s en hadden een goedkope aanvoer van olie nodig. Maar nu wordt die lange relatie op de proef gesteld.

Ja, we praten over “normalisatie” met Saoedi-Arabië en het opnemen van het land in het Abraham-akkoord, en dat zou natuurlijk ideaal zijn. Maar de Saoedi’s vragen drie behoorlijk hoge eisen:

Een formele veiligheidsverbintenis van de Verenigde Staten, waarvoor ratificatie door de Senaat nodig zou kunnen zijn;
Toegang tot onze meest geavanceerde wapensystemen, waaronder onze F-35; en
Amerikaanse hulp bij het bouwen van kerncentrales.

De kans dat Saoedi-Arabië deze drie dure eisen krijgt is niet erg groot. Ze spelen hun hernieuwde relaties met Iran, China en Rusland uit tegen die van de Verenigde Staten. Ze beseffen ook dat het niet langer een unipolaire maar een multipolaire wereld is, met Peking, Moskou en Teheran die de lakens uitdelen, en dat de Verenigde Staten nog steeds hun wonden likken van de oorlogen in Irak en Afghanistan en op hun retour zijn. Zoals Osama bin Laden altijd zei: “Als ik een sterk en een zwak paard zie, wed ik op het sterke paard”.

Helaas is dat sterke paard Amerika niet meer. In de perceptie van een groot deel van de wereld worden onze “situationele ethiek” en overmoed, onze schijnbaar schaamteloze dubbele standaarden en ons gebrek aan betrouwbaarheid als bondgenoten zwaar bekritiseerd.

De Saoedi’s blijven bang voor de opkomende sjiitische macht aan de andere kant van de Golf en hebben hun “portfolio gediversifieerd”, wat de krachten van Iran, China en Rusland alleen maar heeft versterkt en een nieuw soort koude oorlog in het Midden-Oosten heeft gebracht.

We hebben van dit alles geleerd, misschien te laat, dat we het Midden-Oosten niet de rug kunnen toekeren. Als we dat wel doen, versterken we alleen maar de ruggen van onze gemeenschappelijke vijanden.