Seculiere en orthodoxe reacties op de dood contrasteren

Toen ik vorige week in Tel Aviv werd geconfronteerd met menselijk verdriet tijdens een begrafenis, consta­teerde ik hoe twee verschil­lende benade­ringen, modern seculier en ultra­orthodox religieus, naar betekenis en troost in iemands leven en dood zochten.

Door David Shishkoff |

Illustratie: Begrafenisstoet op de begraaf­plaats Yarkon in Tel Aviv. (Archieffoto: Avi Dishi/Flash90)

Vorige week woonde ik een begrafenis bij op de *grote begraafplaats van Tel Aviv – Yarkon.
Sommigen die verbonden waren met de overledene, gezegend zij zijn nagedachtenis, waren leden van de moderne, verlichte, seculiere, permissieve muziekscene van Tel Aviv. Anderen waren ultraorthodoxe religieuze Joden die ook de begrafenis bijwoonden. Allen stonden in een kring rond het lichaam van de dierbare die van ons was heen­ge­gaan terwijl hij nog in de vijftig was, nu gewikkeld in een eenvoudige doek.

Het contrast was schrijnend en opzienbarend tussen de twee benaderingen van het vinden van betekenis en troost in iemands leven en dood, uitgedrukt in dezelfde begrafenis uit dezelfde microfoon, de een na de ander.

  • Degenen uit de seculiere Tel Aviv scene spraken over: Gedeelde ervaringen, al dan niet muzikaal, die voor altijd voortleven in de herinnering van vrienden en familie.
  • De reactie van de ultra-orthodoxen op de ultieme menselijke tragedie en het verlies bestond uit: Een liturgie van verering van God en naar hem verwijzen als de Rechter van de Waarheid.

Verscheidene malen werd in de Joodse liturgie voor de begrafenis geciteerd: ‘Toch is hij barmhartig; hij zal ongerechtigheid vergeven en niet vernietigen. Keer op keer bedwong hij zijn toorn, en zijn volle gramschap zal hij niet opwekken.‘ (Psalm 78:38)

De Tel Avivse reactie op de dood hield een moedige bewering in, dat menselijke prestaties en ervaringen eeuwig zullen duren.

Het Joodse religieuze antwoord nam, op het moment van onver­mijdelijke eindig­heid, zijn toevlucht tot eerbied en nederig­heid voor een oneindige God en een uitein­delijke dag van afrekening. De standaard Joodse aankondiging van iemands heengaan is bijvoorbeeld ‘Baroech Dayan HaEmet’ – ‘Gezegend zij de Rechter der Waarheid’.

De taal van de profeten

Op deze begrafenis zong Dana Berger, een bekende Israëlische zangeres, die bevriend was met de over­ledene, een wereldlijk Tel Avivs lied genaamd ‘Send me Quiet’ (Shelach li sheket) in het Hebreeuws. Bovendien werd het standaard Joodse begrafenis­gebed ‘Kaddish’ herhaald.

Het Tel Avivse lied reikte uit, smeekte om een adem­pauze, verlangde naar troost. ‘Stuur mij stilte (…) vanuit een ver land. (…) Stuur mij stilte (…) stilte, vrede en rust tot de dag van mijn dood.’ Het klonk als een smeekbede van een verontruste ziel om sereniteit, een smeekbede om vrede te hebben met het leven en het einde ervan. (Het lied biedt een heel ander muzikaal venster op het Israëlische geestelijke klimaat dan andere liederen die we onlangs hebben gedeeld).

De Israëlische zangeres Dana Berger treedt op in Tel Aviv. (Foto: Gili Ya’ari/flash90)

Daarentegen is de Joodse religieuze reactie op de dood, in essentie, een offer van aanbidding, van het verleggen van de aandacht van mijn rouw naar het erkennen en prijzen van God (zie het gebed hieronder).

Ik werd getroffen door het feit dat beide reacties, seculier en religieus, werden uitgedrukt in de bijbelse taal van de profeten. Het voelde ironisch aan dat sommige gedachten die rijk gecom­po­neerd en prachtig verwoord zijn in het moderne Hebreeuws, zo vreemd en ver verwijderd zijn van de Hebreeuwse Schrift – de bron van de taal en de reden waarom die vandaag de dag nog steeds grotendeels ongewijzigd bestaat. Het deed me op de een of andere manier denken aan het lied dat Paul Simon schreef: ‘De woorden van de profeten zijn geschreven op de muren van de metro.’

Traditioneel Joods Kaddishgebed

Dit heiligingsgebed wordt een jaar lang (!) tweemaal per dag herhaald door de zoon van de overledene

Verheven en geheiligd zij Zijn grote Naam. (De gemeente antwoordt: ‘Amen.’)

In de gehele wereld die Hij geschapen heeft naar Zijn wil. Moge Hij Zijn koningschap vestigen, Zijn verlossing voortbrengen en de komst van Zijn Messias verhaasten. (‘Amen.’)

In uw leven en in uw dagen en in het leven van het gehele Huis Israëls, snel en spoedig, en zeg: Amen. (‘Amen. Moge Zijn grote Naam gezegend zijn voor eeuwig en tot in alle eeuwigheid, gezegend.’)

Moge Zijn grote Naam gezegend zijn tot in alle eeuwig­heid. Gezegend en geprezen, verheerlijkt, verheven en geprezen, geëerd, aanbeden en geprezen zij de Naam van de Heilige, gezegend zij Hij. (‘Amen.’)

Boven alle zegeningen, lofzangen, lofprijzingen en vertroostingen die in de wereld worden uitgesproken; en zeg: Amen. (‘Amen.’)

Moge er overvloedige vrede uit de hemel zijn, en een goed leven voor ons en voor geheel Israël; en zeg: Amen. (‘Amen.’)

Hij die vrede sticht in de hemel, moge Hij vrede stichten voor ons en voor geheel Israël; en zeg: Amen. (‘Amen.’)


*Door de verminderende beschik­baar­heid van land in Tel Aviv, worden velen nu 5 of 6 hoog begraven in een soort bijenkorf met kleine gaten in betonnen muren in bouwsels van enkele verdiepingen hoog.

Wilt u meer nieuws over Israël ontvangen? Klik hier voor de dagelijkse gratis e-mail nieuws­brief.

Dit is ook interessant