Medisch: Tien Pandemieën uit de laatste eeuwen (1)

Wanneer u zich opgesloten voelt door de coronavirus lockdown, zoals wij hier in Israël op dit moment, of nerveus, of gewoon nieuwsgierig, bieden we u dit Israëlische perspectief op tien grote pandemieën.

Door Anat Schneider |

In het licht van de huidige wereldwijde uitbraak van Covid-19 en de pogingen om dit te stoppen en een vaccin te vinden, maakten twee israëli’s, de journalist en historicus Oren Nahari en de directeur van de afdeling Infectieziekten, Dr. Galia Rahav, een korte serie over ‘Ten Great Plagues’

Deze twee Israëli’s hebben een fascinerende en leerzame serie geproduceerd, en hieronder volgt een samenvatting, met aanvullende informatie, waarvan we dachten dat die u zouden interesseren.

  • van welke gruwelijke plaag kregen de Joden de schuld?
  • Hoe kwam de Spaanse griep aan zijn naam?
  • Met welke plaag werd de nieuw geboren Staat Israël geconfronteerd?
  • Hoe hebben de koeien geholpen bij het vinden van een vaccin?
  • Welke plaag werd door de Joden genezen?
  • Wanneer eerder droegen de mensen mondkapjes, voor de corona?
  • Wanneer wordt er een coronavaccin gevonden?

De antwoorden op deze vragen en meer vindt u in deze serie.

De zwarte dood en antisemitisme

De eerste pandemie die we onderzoeken is in sommige opzichten het archetype, mogelijk de meest extreme pandemie die de mensheid heeft gekend. Voor Europa is de Grote Verschrikking altijd terug te voeren op de nachtmerrie van de ‘Zwarte Dood’, door sommigen eenvoudigweg ‘De Pest’ genoemd.

Deze plaag kwam vanuit Azië naar Europa in koop­vaardij­schepen, via de Krim naar Italië. Midden 14e eeuw doodde hij binnen enkele jaren tussen een kwart en de helft van alle Europeanen. De bacterie genaamd ‘Yersinia pestis‘ veroorzaakte de zwarte pest en verspreidde zich via ratten en vlooien, maar ook van mens tot mens. Het moeilijkste stadium van de ziekte was toen deze in het bloed kwam, vervolgens de longen bereikte en besmettelijk werd. De ziekte ging door de lucht, door niezen en hoesten. Verbeterde hygiëne zorgde ervoor dat de zwarte dood verdween.

De zwarte dood veroorzaakte een vrees, die tot op de dag van vandaag niet is verdwenen. Zelfs eeuwen later staat de gruwel ervan nog steeds in onze cultuur gegrift. Je kunt hem herkennen in de angst, dat de dreiging van het coronavirus ontwaakt – de angst dat we misschien slechts één dodelijke mutatie verwijderd zijn van een nieuwe soort ziekte die het hele menselijke geslacht zou kunnen vernietigen.

Op verschillende plaatsen in Europa, maar vooral in Duitsland, kregen de Joden de schuld; ze zouden de plaag van de Zwarte Dood hebben bereid uit ‘christelijke harten, spinnen, kikkers, hagedissen, menselijk vlees en heilige hosti’s’. Het gerucht ging dat ze met dit brouwsel water­putten hadden vergiftigd. De woedende menigte vermoordden enkele duizenden Joden, waardoor vele gemeenschappen werden uitgewist.

De Spaanse griep

Waarom heet de Spaanse griep zo? Hij begon in 1918, direct na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Iemand zou zich ‘s morgens goed kunnen voelen, ‘s middags kunnen hoesten en ‘s avonds kunnen sterven.

Hij schokte de hele wereld, maar had weinig te maken met Spanje. Deze griep brak uit aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. De regeringen wilden het moreel van de overlevende soldaten niet aantasten, en spraken daarom niet over deze epidemie. Spanje was het enige land dat deze informatie niet censureerde. Daardoor kreeg de plaag de naam ‘Spaanse griep’.

Politieagenten in Seattle die mondkapjes dragen, in 1918. (Foto: Publiek domein)

Deze zeer besmettelijke ziekte tast de luchtwegen aan en besmette miljoenen mensen, waaronder jongeren. De bevolking was na de Eerste Wereldoorlog zeer verzwakt. Duizenden gewonde soldaten overspoelden nog steeds de ziekenhuizen. De economie was in een crisis, de levens­omstandigheden en de voeding waren slecht. Door al deze omstandig­heden verspreidde het virus zich.

Als penicilline toen al was ontdekt, was het sterfte­cijfer misschien wel gedaald. De Spaanse griep veroorzaakte tientallen miljoenen doden, en kwam net nadat er miljoenen doden waren gevallen tijdens de gevechten.

De mensen begonnen te zeggen dat we in de ogen van God goed moeten doen, dat we ons moeten verbeteren, dat we moreel beter moeten zijn. In feite is een van de dingen die pandemieën met zich meebrengen, evenals het ineenstorten van de sociale orde, veel meer geloof in God. Het is geen toeval dat in de jaren ’20 van de vorige eeuw de mensen begonnen te spreken over ‘het einde’.

Pokken

Pokken worden niet veroorzaakt door een bacterie, maar door een virus. De ziekte manifesteert zich door onaangename zweren op het lichaam. De ziekte verspreidt zich naar het bloed en de longen. Het is een zeer besmettelijke ziekte, die wordt overgedragen door hoesten enz. Pokken heeft honderden miljoenen mensen gedood.

Hoe hebben de koeien geholpen de pokken te overwinnen? Koeien lijden aan een soortgelijke ziekte, ‘koeienpokken’, die wordt veroorzaakt door een soortgelijk virus. Wat ervoor zorgde dat deze ziekte zich niet meer verspreidde, was een cruciale vondst van Edward Jenner, eind jaren 1700 – een effectieve vaccinatie. Jenner vernam dat degenen die de koeien melken immuun waren voor het pokkenvirus. Als gevolg van dit inzicht ontwikkelde Jenner een vaccin voor pokken. Deze verbazingwekkende vondst hielp hem bij het ontwikkelen van vaccinatie­methoden, een van de meest ingenieuze en effectieve wapens in de geneeskunde. Geen enkele medische ingreep is belangrijker. Dankzij het pokkenvaccin en de internationale gezamenlijke inspanningen is de ziekte wereldwijd uitgeroeid. Het laatste geval was in Soedan in 1979.

In de loop van de geschiedenis hebben antisemieten de Joden vaak beschuldigd van het verspreiden van pokken.

Cholera

Cholera wordt in verband gebracht met slechte sanitaire voorzieningen. De symptomen zijn vreselijke diarree, verlies van zouten en vloeistoffen. Het bestuderen van zijn epidemiologie begon met John Snow. Er was een epidemie in Londen die werd toegeschreven aan ‘slechte lucht’ en een heleboel andere dingen. Snow begon te onderzoeken, waar de patiënten zich bevonden. De meeste van hen woonden in een bepaalde buurt. Later in het onderzoek realiseerde hij zich dat alle patiënten dit gemeen hadden: ze dronken allemaal uit één waterput. Hun drinkwater was vervuild.

Snov brak de put af, zodat de bedreigde buurt geen water uit die put meer kon drinken. Het aantal patiënten nam af en de moderne studie naar epidemieën maakte een grote vooruitgang. Snow was de eerste epidemioloog die Cholera overwon.

Het Cholera-vaccin is niet zo effectief. Medicijnen worden niet gegeven omdat ze de bacterie giftiger kunnen maken. Wat wel moet worden gedaan is het voorkomen dat de plaag uitbreekt. Bij alle epidemieën is dit de sleutel: proberen te voorkomen dat ze uitbreken.

De Wereldgezondheidsorganisatie meldt dat er wereldwijd nog steeds 3 tot 5 miljoen mensen per jaar sterven aan cholera. De laatste jaren zijn er vooral uitbraken van cholera tijdens rampen, in Afrika in burgeroorlogen; overal waar sprake is van verstoringen in de sanitaire voorzieningen. Naarmate de sanitaire voorzieningen in Europa effectiever werden, hield de cholera daar op.

In 1902 leden 20.000 mensen in Israël aan cholera.

Polio (Kinderverlamming)

De Staat Israël was wel bekend met de polio-epidemie. In de jaren vijftig van de vorige eeuw had in Israël bijna elke familie iemand die door polio was getroffen. Tot op de dag van vandaag zie ik nog wel eens mensen met hun voeten slepen als gevolg van de ziekte.

Polio is een virus uit de gastro-intestinale virusfamilie. Hoewel velen zijn gestorven aan de ziekte, is het meestal berucht vanwege de gedeeltelijke verlamming die het toebrengt aan veel van de slachtoffers. Het is een ziekte die ernstige neurologische schade veroorzaakt.

Dankzij twee Amerikaanse Joodse artsen komen in een groot deel van de wereld geen nieuwe gevallen van polio bij kinderen voor. Hun namen zijn Jonah Salk en Albert Sabin. Salk heeft het eerste effectieve poliovaccin uitgevonden. Daarna ontwikkelde Sabin een effectief oraal vaccin. Samen hebben deze twee weten­schappe­lijke verworven­heden de wereld voor een groot deel verlost van polio. In de jaren 1950, toen de ziekte uitbrak, stonden de mensen in de rij om het vaccin te krijgen.

Vandaag is er geen sprake meer van een polio-epidemie. De mensen zijn zich niet bewust van polio en de gevolgen ervan. Nu zijn er veel stemmen die beweren dat er geen vaccinatie nodig is. Ze zijn vergeten hoeveel schade de ziekte heeft aangericht.

Wordt vervolgd.

Wilt u meer nieuws over Israël ontvangen? Klik hier voor de dagelijkse gratis e-mail nieuws­brief.

Dit is ook interessant