Etty Hillesum: schrijvend met de dood voor ogen

‘Dan is het Hitler, dan Ivan de Verschrikkelijke, de Inquisitie, oorlogen, aardbevingen, de pest of hongers­nood. Het belang­rijkste is om met de pijn om te gaan en een klein hoekje van je ziel volledig intact te houden, wat er ook gebeurt,’ schreef Etty Hillesum in haar dagboek.

Door Anat Schneider |

Etty Hillesum was een Nederlands-Joodse vrouw die op 29-jarige leeftijd in het vernietigingskamp Auschwitz omkwam tijdens de Holocaust. Tijdens de oorlog schreef ze dagboeken die zij doorgaf aan vrienden voor publicatie, indien zij niet zou terugkeren. Pas in 1981 werden die uitgegeven onder de titel ‘Het verstoorde leven. Dagboek van Etty Hillesum 1941-1943’. Ze zijn daarna gepubliceerd in allerlei talen. In haar dagboeken geeft Etty de inzichten van een jonge vrouw in een vernietigingskamp. Ze weet waar ze heen gaat. Ze weet dat ze spoedig de dood zal ontmoeten. En toch behoudt ze een zeker geluk en is dankbaar. Ze is niet bang, ze heeft het opgegeven om bang te zijn.

Etty Hillesum (Public Domain)

De dagboeken vertellen over de verschrikkelijke dagen van de oorlog en over haar spirituele reis, zo subliem en betekenisvol, die Etty begeleidt door de verschrikkelijke dagen van de oorlog.

Etty studeerde psychologie en was bevriend met de Duitse psycholoog Julius Shapir, die een van de leerlingen was van Karl Jung. In haar aantekeningen kan men duidelijk de invloeden van Jung op haar stemming en manier van denken voelen. De dagboekaantekeningen zijn fascinerend door hun innerlijke oprechtheid en de emotionele ontreddering die zij doormaakt, zowel door haar liefde en aantrekking tot Julius als door de oorlogssituatie. Het verbazing­wekkende van het dagboek is dat Etty, naarmate de situatie van de Joden verslechtert en de weg naar de vrijheid smaller wordt en het einde nadert, existentiële vreugde in haar ziel vindt en het vermogen om het beste van het moment te maken. Zelfs op de moeilijkste plaatsen, toen zij gecon­fronteerd werd met uitroeiing, met zwaar en wreed lijden, met de wreedheid van het verlies, met de afgronden van onmenselijkheid. Dat is precies waar haar grote geloof uit voortkwam.

Lijden is overal, of het nu privé is, voor een volk als Israël, of als een collectieve en wereldwijde tragedie over de hele wereld. Het houdt nooit op.

Etty’s woorden zijn een inspiratie geworden voor de hele wereld. Zij maken duidelijk dat wij, ondanks de moeilijkheden, het lijden en de wanhoop, altijd een rustig hoekje in het leven kunnen vinden.

Door haar dagboeken, verbinden we ons met het goede dat altijd bestaat. Door haar dagboeken begrijpen we dat er niet zoiets bestaat als tevergeefs lijden, maar dat het bestaat met het doel te groeien en te ontwikkelen.

Ik heb ontzag voor haar geschriften en besef hoe onbeduidend ik ben tegenover haar wonderbaarlijke en onconventionele vermogen om te leven in de schaduw van pijn en angst, om te gaan met het dagelijks overleven, en toch in staat te zijn zulke sublieme inzichten voort te brengen.

De woorden van Etty Hillesum onderstrepen het geestelijk vermogen van de mens en de oneindige behoefte aan transcendentie van de geest boven de materie.

Hier is een van de mooiste citaten uit haar dagboek. ‘Ik heb veel geloof en ben dankbaar dat het leven zo mooi is, dus dit is een historisch moment: niet omdat ik binnenkort naar de Gestapo moet gaan, maar omdat het leven me nog steeds mooi lijkt.’ (Etty Hillesum).

Dit is de overwinning van de geest.

Zie ook: Etty Hillesum Centrum


Wilt u meer nieuws over Israël ontvangen? Klik hier voor de dagelijkse gratis e-mail nieuws­brief.